ΑΟΡΙΣΤΟΣ
Αόριστος:
Rimar(q)ani = μίλησα
Rimar(q)anki
Rimar(q)an
Rimar(q)anchis (συνολικό)
Rimar(q)ayku (μεριστικό)
Rimar(q)ankichis
Rimar(q)anku
To –wa- δείχνει πράξη δείχνει πράξη που κάνει κάποιος για εμένα:
Rimawar(q)anki εσύ μίλησες σε εμένα (μου μίλησες)
Rimawar(q)an αυτός, -ή μου μίλησε
Rimawar(q)ankichis εσείς μου μιλήσατε
Rimawar(q)anku αυτοί, -ές μου μίλησαν
Και στον πληθυντικό δείχνει πράξη που κάνει κάποιος για εμάς:
Rimawar(q)ankiku εσύ μίλησες σε εμάς (μας μίλησες) (μεριστικό)
Rimawar(q)anku αυτός, ή μας μίλησε (μεριστικό)
Rimawar(q)ankichis εσείς μας μιλήσατε (μεριστικό)
Rimawar(q)anchis αυτοί, -ές μας μίλησαν (συνολικό)
Αντίθετα, τα ακόλουθα δηλώνουν πράξη που κάνει κάποιος σε εσένα:
Rimar(q)ayki εγώ μίλησα σε εσένα (σου μίλησα)
Rimar(q)asunki αυτός σου μίλησε
Rimar(q)aykiku εμείς σου μιλήσαμε (μεριστικό)
Rimar(q)asunkiku αυτοί, -ές σου μίλησαν
Και στον πληθυντικό (σε εσάς):
Rimar(q)aykichis εγώ μίλησα σε εσάς (σας μίλησα)
Rimar(q)asunkichis αυτός σας μίλησε
Rimar(q)aykiku εμείς σας μιλήσαμε (μεριστικό)
Rimar(q)asunkichis αυτοί σας μίλησαν
Επομένως, συνοπτικά υπάρχουν οι τύποι:
Εγώ, αυτός, εμείς, αυτοί σε εσένα & σε εσάς,
Εσύ, αυτός, εσείς, αυτοί σε εμένα & σε εμάς.
(Τα εμείς & εμάς διακρίνονται σε σύνολα & μέρη συνόλων = μεριστικά.)
Άσκηση: Κλίνετε στον Αόριστο τα ακόλουθα ρήματα: reqsiy (γνωρίζω), rikuy (βλέπω), munay (αγαπώ), tupay (συναντώ), qati(ku)y (ακολουθώ), tapuy (ρωτώ), qhaway (κοιτάζω).
Μικροί διάλογοι:
Ayllu. = Οικογένεια.
Yanayoqmi kani. = Έχω σύντροφο.
Qusayqchu. = Είσαι παντρεμένη;
Qusayoq. = Είμαι παντρεμένη.
Mana qusayoq. = Δεν είμαι παντρεμένη.
Warmiyoqchu kanki. = Είσαι παντρεμένος;
Warmiyoq. = Είμαι παντρεμένος.
Mana warmiyoq. = Δεν είμαι παντρεμένος.
T’aqanakusqa. = Έχω χωρίσει.
Warmi sapa. = Χήρα.
Sapan qhari. = Χήρος.
Hayk’an wawaykikunayoq kanchu. = Πόσα παιδιά έχεις;
Manan wawaykunay. = Δεν έχω παιδιά.
Hayk’an turaykikunayoq kanchu. = Πόσους αδελφούς έχεις;
(Ερώτηση σε γυναίκα.)
Hayk’an ñañaykikunayoq kanchu. = Πόσες αδελφές έχεις;
(Ερώτηση σε γυναίκα.)
Wayqi. = Αδελφός ( του άντρα).
Pana. = Αδελφή (του άντρα).
Hayk’an hawaykikuna kanchu. = Πόσα εγγόνια έχεις;
Churi. = Γιος.
Ususi. = Κόρη.
Mana iñina. Sipas / Wayna hina kashanki. = Απίστευτο! Φαίνεσαι νέα / νέος!
Yachay wasita rinkichu. = Πας σχολείο;
Irqichu, p’asñachu icha. = Είναι αγόρι ή κορίτσι;
Ima sumaq wawacha. = Τι ωραίο παιδάκι!
Payqa qanmanmi rikch’akun. = Σου μοιάζει.
Intiq churin λέγονται οι γιοί του Ήλιου, δηλαδή οι Ίνκας. Η λέξη Inka σημαίνει: «λάτρης του θεού Ηλίου». Ο λαός τους ονομάζεται Qhechua, δηλαδή: «καλλιεργητές της γης σε μεγάλο υψόμετρο». Οι συγχωριανοί αποκαλούνται llaqtamasi(kuna), δηλαδή: «από την ίδια γη, πατρίδα», ενώ οι ξένοι που μαθαίνουν τη γλώσσα και τον πολιτισμό των Άνδεων, θεωρούνται panaturantin, δηλαδή: «μεταξύ αδελφών».
Αόριστος:
Rimar(q)ani = μίλησα
Rimar(q)anki
Rimar(q)an
Rimar(q)anchis (συνολικό)
Rimar(q)ayku (μεριστικό)
Rimar(q)ankichis
Rimar(q)anku
To –wa- δείχνει πράξη δείχνει πράξη που κάνει κάποιος για εμένα:
Rimawar(q)anki εσύ μίλησες σε εμένα (μου μίλησες)
Rimawar(q)an αυτός, -ή μου μίλησε
Rimawar(q)ankichis εσείς μου μιλήσατε
Rimawar(q)anku αυτοί, -ές μου μίλησαν
Και στον πληθυντικό δείχνει πράξη που κάνει κάποιος για εμάς:
Rimawar(q)ankiku εσύ μίλησες σε εμάς (μας μίλησες) (μεριστικό)
Rimawar(q)anku αυτός, ή μας μίλησε (μεριστικό)
Rimawar(q)ankichis εσείς μας μιλήσατε (μεριστικό)
Rimawar(q)anchis αυτοί, -ές μας μίλησαν (συνολικό)
Αντίθετα, τα ακόλουθα δηλώνουν πράξη που κάνει κάποιος σε εσένα:
Rimar(q)ayki εγώ μίλησα σε εσένα (σου μίλησα)
Rimar(q)asunki αυτός σου μίλησε
Rimar(q)aykiku εμείς σου μιλήσαμε (μεριστικό)
Rimar(q)asunkiku αυτοί, -ές σου μίλησαν
Και στον πληθυντικό (σε εσάς):
Rimar(q)aykichis εγώ μίλησα σε εσάς (σας μίλησα)
Rimar(q)asunkichis αυτός σας μίλησε
Rimar(q)aykiku εμείς σας μιλήσαμε (μεριστικό)
Rimar(q)asunkichis αυτοί σας μίλησαν
Επομένως, συνοπτικά υπάρχουν οι τύποι:
Εγώ, αυτός, εμείς, αυτοί σε εσένα & σε εσάς,
Εσύ, αυτός, εσείς, αυτοί σε εμένα & σε εμάς.
(Τα εμείς & εμάς διακρίνονται σε σύνολα & μέρη συνόλων = μεριστικά.)
Άσκηση: Κλίνετε στον Αόριστο τα ακόλουθα ρήματα: reqsiy (γνωρίζω), rikuy (βλέπω), munay (αγαπώ), tupay (συναντώ), qati(ku)y (ακολουθώ), tapuy (ρωτώ), qhaway (κοιτάζω).
Μικροί διάλογοι:
Ayllu. = Οικογένεια.
Yanayoqmi kani. = Έχω σύντροφο.
Qusayqchu. = Είσαι παντρεμένη;
Qusayoq. = Είμαι παντρεμένη.
Mana qusayoq. = Δεν είμαι παντρεμένη.
Warmiyoqchu kanki. = Είσαι παντρεμένος;
Warmiyoq. = Είμαι παντρεμένος.
Mana warmiyoq. = Δεν είμαι παντρεμένος.
T’aqanakusqa. = Έχω χωρίσει.
Warmi sapa. = Χήρα.
Sapan qhari. = Χήρος.
Hayk’an wawaykikunayoq kanchu. = Πόσα παιδιά έχεις;
Manan wawaykunay. = Δεν έχω παιδιά.
Hayk’an turaykikunayoq kanchu. = Πόσους αδελφούς έχεις;
(Ερώτηση σε γυναίκα.)
Hayk’an ñañaykikunayoq kanchu. = Πόσες αδελφές έχεις;
(Ερώτηση σε γυναίκα.)
Wayqi. = Αδελφός ( του άντρα).
Pana. = Αδελφή (του άντρα).
Hayk’an hawaykikuna kanchu. = Πόσα εγγόνια έχεις;
Churi. = Γιος.
Ususi. = Κόρη.
Mana iñina. Sipas / Wayna hina kashanki. = Απίστευτο! Φαίνεσαι νέα / νέος!
Yachay wasita rinkichu. = Πας σχολείο;
Irqichu, p’asñachu icha. = Είναι αγόρι ή κορίτσι;
Ima sumaq wawacha. = Τι ωραίο παιδάκι!
Payqa qanmanmi rikch’akun. = Σου μοιάζει.
Intiq churin λέγονται οι γιοί του Ήλιου, δηλαδή οι Ίνκας. Η λέξη Inka σημαίνει: «λάτρης του θεού Ηλίου». Ο λαός τους ονομάζεται Qhechua, δηλαδή: «καλλιεργητές της γης σε μεγάλο υψόμετρο». Οι συγχωριανοί αποκαλούνται llaqtamasi(kuna), δηλαδή: «από την ίδια γη, πατρίδα», ενώ οι ξένοι που μαθαίνουν τη γλώσσα και τον πολιτισμό των Άνδεων, θεωρούνται panaturantin, δηλαδή: «μεταξύ αδελφών».