ΒΟΗΘΗΤΙΚΑ ΡΗΜΑΤΑ γ' [& ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΠΛΑΓΙΟΥ ΛΟΓΟΥ]
icha, -chá, -pachá = ίσως, πιθανώς, μάλλον, ξαφνικά
-s, -si Με αυτό το επίθημα σχηματίζεται ο πλάγιος λόγος. Μεταφράζεται ως: λέει / λένε / λέγεται ότι...
Ας αναλύσουμε την παρακάτω πρόταση:
Qantaqsi Qosqomanta hamuqpachá wiraqhocha kashanki.
Εσύ λέει Κούσκο από ερχόμενος ίσως κύριος είσαι (τώρα)
[Λέει οτι εσείς είστε ο κύριος, που έρχεται μάλλον από το Κούσκο.]
Ας θυμηθούμε, σε αυτό το σημείο, τη σύνταξη -naya, με την οποία σχηματίζεται η έκφραση: "έχω όρεξη να" (βλ. μάθημα 11):
Purinayawashami = έχω όρεξη να κάνω βόλτα.
Warminayawashami = θέλω να βρω μία κοπέλα στη ζωή μου.
Αυτός ο τύπος έκφρασης μπορεί να συνδυαστεί με τον πλάγιο λόγο:
Qantaqsi Qosqoman purinayawashanki wiraqhochapachá kashanki.
Εσύ λέει Κούσκο προς βόλτα όρεξη σε σένα είσαι κύριος ίσως είσαι (τώρα)
[Λέει οτι εσείς είστε μάλλον ο κύριος, που θέλει να κάνει μία βόλτα στο Κούσκο.]
Τα μεσενθήματα -mu, -pu & -ru (που δηλώνουν αντίστοιχα: απόσταση, υποχρέωση & ταχύτητα) τροποποιούν τα μεσενθήματα που προηγούνται. Π.χ.: Το yu (που δηλώνει τελετουργική διαδικασία ευγένειας), μετατρέπεται για λόγους ευφωνίας σε: -ya.
Achhuyuy = πλησιάζω
Achhuyamuyá = Πλησίασε! (εμφατική προστακτική)
Μία πιθανή απάντηση σε αυτό θα μπορούσε να είναι η εξής:
Allichayrukunayraqmi.
Καλά μόνο ευγενικά γρήγορα/ακόμη θέλω έχω όρεξη είμαι
[Ακόμη θέλω (λίγο χρόνο) να ετοιμαστώ.]
Όμως, τα μεσενθήματα -ra, -ri & -ru, εκτός από την ταχύτητα, μπορούν να δηλώσουν και το παρελθόν. Γι' αυτόν το λόγο, θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στην μετάφραση:
Tutallamanta hamuramunqa. = Νωρίς θα έρθει.
Tutallamanta hamurani. = Νωρίς ήρθα.
Maypin qayninwanchay karanki. = Πού ήσουν χθες;
Τέλος, το -paq ισοδυναμεί με τη Δοτική πτώση, και δηλώνει σκοπό ή προορισμό. [Δεν πρέπει να συγχέεται με την αρχαιοελληνική χρήση της Δοτικής.]
Imapaqmi chay chuñuyki. = Με τι αντάλλαγμα μου δίνεις τις πατάτες σου;
Challwaykipaqmi. = Με αντάλλαγμα το ψάρι σου.
Pipaqmi chayta. = Για ποιον είναι αυτό;
Ας δούμε τη λειτουργία αυτών των δομών στο παρακάτω κείμενο. Ως άσκηση, αναλύστε το γραμματικά & συντακτικά.
Yaw, sipascha, maskhamusharaykin. Achhuyamuyá. Qantaqsi Saqsaywamanman purinayawashanki warmipachá kashanki.
Arí, noqatáq. Ichaqa huq ratulla sayaykuy. Allichayrukunayraqmi kashan imaykunapis. Yanapawanaykiraykuqa ima munasqaykitapis qusaykin.
Anchatan kusikuni qanwan tupasqayta. Noqaña pusakachamusayki tukuy sonqoywan. Hakuchis kunanqa. Askaman timpuyaramushan.
Noqapis kusisqan kani allin runa kaqtiyki. Waynapurataq kashanchis chayqa llukullataqchá puriramusunchis. Maynintataq risunchisri.
Kay ñanta kaman risunchis, chaymantataqmi paña laruman q´iwirisunchis. Hinaspan Urupanpa mayuq patanta muyumusunchis.
Άσκηση: Σχηματίστε παρόμοιες δομές.
icha, -chá, -pachá = ίσως, πιθανώς, μάλλον, ξαφνικά
-s, -si Με αυτό το επίθημα σχηματίζεται ο πλάγιος λόγος. Μεταφράζεται ως: λέει / λένε / λέγεται ότι...
Ας αναλύσουμε την παρακάτω πρόταση:
Qantaqsi Qosqomanta hamuqpachá wiraqhocha kashanki.
Εσύ λέει Κούσκο από ερχόμενος ίσως κύριος είσαι (τώρα)
[Λέει οτι εσείς είστε ο κύριος, που έρχεται μάλλον από το Κούσκο.]
Ας θυμηθούμε, σε αυτό το σημείο, τη σύνταξη -naya, με την οποία σχηματίζεται η έκφραση: "έχω όρεξη να" (βλ. μάθημα 11):
Purinayawashami = έχω όρεξη να κάνω βόλτα.
Warminayawashami = θέλω να βρω μία κοπέλα στη ζωή μου.
Αυτός ο τύπος έκφρασης μπορεί να συνδυαστεί με τον πλάγιο λόγο:
Qantaqsi Qosqoman purinayawashanki wiraqhochapachá kashanki.
Εσύ λέει Κούσκο προς βόλτα όρεξη σε σένα είσαι κύριος ίσως είσαι (τώρα)
[Λέει οτι εσείς είστε μάλλον ο κύριος, που θέλει να κάνει μία βόλτα στο Κούσκο.]
Τα μεσενθήματα -mu, -pu & -ru (που δηλώνουν αντίστοιχα: απόσταση, υποχρέωση & ταχύτητα) τροποποιούν τα μεσενθήματα που προηγούνται. Π.χ.: Το yu (που δηλώνει τελετουργική διαδικασία ευγένειας), μετατρέπεται για λόγους ευφωνίας σε: -ya.
Achhuyuy = πλησιάζω
Achhuyamuyá = Πλησίασε! (εμφατική προστακτική)
Μία πιθανή απάντηση σε αυτό θα μπορούσε να είναι η εξής:
Allichayrukunayraqmi.
Καλά μόνο ευγενικά γρήγορα/ακόμη θέλω έχω όρεξη είμαι
[Ακόμη θέλω (λίγο χρόνο) να ετοιμαστώ.]
Όμως, τα μεσενθήματα -ra, -ri & -ru, εκτός από την ταχύτητα, μπορούν να δηλώσουν και το παρελθόν. Γι' αυτόν το λόγο, θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στην μετάφραση:
Tutallamanta hamuramunqa. = Νωρίς θα έρθει.
Tutallamanta hamurani. = Νωρίς ήρθα.
Maypin qayninwanchay karanki. = Πού ήσουν χθες;
Τέλος, το -paq ισοδυναμεί με τη Δοτική πτώση, και δηλώνει σκοπό ή προορισμό. [Δεν πρέπει να συγχέεται με την αρχαιοελληνική χρήση της Δοτικής.]
Imapaqmi chay chuñuyki. = Με τι αντάλλαγμα μου δίνεις τις πατάτες σου;
Challwaykipaqmi. = Με αντάλλαγμα το ψάρι σου.
Pipaqmi chayta. = Για ποιον είναι αυτό;
Ας δούμε τη λειτουργία αυτών των δομών στο παρακάτω κείμενο. Ως άσκηση, αναλύστε το γραμματικά & συντακτικά.
Yaw, sipascha, maskhamusharaykin. Achhuyamuyá. Qantaqsi Saqsaywamanman purinayawashanki warmipachá kashanki.
Arí, noqatáq. Ichaqa huq ratulla sayaykuy. Allichayrukunayraqmi kashan imaykunapis. Yanapawanaykiraykuqa ima munasqaykitapis qusaykin.
Anchatan kusikuni qanwan tupasqayta. Noqaña pusakachamusayki tukuy sonqoywan. Hakuchis kunanqa. Askaman timpuyaramushan.
Noqapis kusisqan kani allin runa kaqtiyki. Waynapurataq kashanchis chayqa llukullataqchá puriramusunchis. Maynintataq risunchisri.
Kay ñanta kaman risunchis, chaymantataqmi paña laruman q´iwirisunchis. Hinaspan Urupanpa mayuq patanta muyumusunchis.
Άσκηση: Σχηματίστε παρόμοιες δομές.