ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ IV
Με τη βοήθεια των λεξικών που προτείνονται στο κεφάλαιο "Αλφάβητο" αυτής της ιστοσελίδας, μεταφράστε τα παρακάτω κείμενα:
Titiqaqa qucha nisqaqa Andes urqukunapi hatun qucham, PiruwBuliwyapas mama llaqtakunapi. Titiqaqa quchaqa 8.288 km² hatunmi. Quchap hawanqa mama quchamanta 4.600 mitrum aswan hanaq.
Titiqaqa quchamantaqa Huchusuma mayu (Risawariru nisqapas) Puwpu quchaman purinmi
http://qu.wikipedia.org/wiki/Titiqaqa_qucha
Tiwanaku nisqaqa Buliwya mama llaqtapi, Chuqiyapu suyupi, Inkawi pruwinsyapi, Tiwanaku munisipyupi, huk mawk'a llaqtam. Tiwanaku llaqtapiqa 800 runakuna kawsachkan.
2000 watapis UNESCO nisqa Tukuy runakunap qhapaq kaynin rimarirqan.
Tiwanaku - Titiqaqa qucha: 20 km
Tiwanaku - Chukiyapu: 70 km
http://qu.wikipedia.org/wiki/Tiwanaku
Περού ( http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B5%CF%81%CE%BF%CF%8D )
Το Περού (Ισπ: Perú), είναι χώρα στη νότια Αμερική. Συνορεύει βόρεια με τον Ισημερινό και την Κολομβία, ανατολικά με τη Βραζιλία, νοτιοανατολικά με τη Βολιβία, νότια με τη Χιλή και δυτικά βρέχεται απόΕιρηνικό Ωκεανό. Το Περού είναι χαρακτηριστική χώρα της περιοχής των Άνδεων. Έχει έκταση 1.300.000 τ.χλμ., είναι δηλαδή 10 φορές μεγαλύτερη από την Ελλάδα και 29.546.963 κατοίκους [1], με βάση εκτιμήσεις του 2009.
Οι περουβιανές πόλεις είναι πολυπολιτισμικές, με ιστορία που είναι αποτέλεσμα της σύγκρουσης του πολιτισμού των Άνδεων με αυτόν των Ισπανών αποίκων. Παγκοσμίως η χώρα είναι γνωστή ως το κέντρο του πολιτισμού των Ίνκας.
Κάτω από την πίεση της ισπανικής κατάκτησης, μόνο τρία είδη ποίησης μπόρεσαν να επιβιώσουν: το arawi, το wayñu και η wanqa. Από αυτά, το πρώτο και το τελευταίο κατά σειρά είναι μελαγχολικά, κι εκφράζουν τη θλίψη των ηττημένων, ενώ το wayñu αποτελεί μέρος της σύγχρονης μελοποιημένης ποίησης. Τα υπόλοιπα είδη, όπως η qhashwa και το τραγούδι taki περιέπεσαν σε δυσχρηστία και σχεδόν εξαφανίστηκαν. Η ποίηση των αυτοχθόνων σιώπησε με τους ήχους των έγχορδων οργάνων της Καστίλλης και με τους Γρηγοριανούς ύμνους.
ARANWAY - ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΔΡΑΜΑΤΑ[1]
Το ανώνυμο Mánchay Puitu είναι ένα ποίημα που συνδυάζει τα στοιχεία του arawi και του wayñu. Ο θρύλος λέει ότι το συνέθεσε ένας ιθαγενής καθολικός ιερέας από την Chayanta, και ότι το ερμήνευε ο ίδιος με την φλογέρα του, την qena, την οποία είχε ο ίδιος κατασκευάσει από το κνημιαίο οστό της νεκρής αγαπημένης του. Το ερωτευμένο ζευγάρι υποχρεώθηκε να χωρίσει, λόγω της μετάθεσης του ιερέα από το Potosí στη La Paz, την Πρωτεύουσα της Βολιβίας. Η κοπέλα πέθανε λίγο καιρό αργότερα από τη θλίψη της, κι οι συγχωριανοί της την έθαψαν σ’ ένα μέρος μυστικό. Όταν ο ιερέας επέστρεψε, αφιέρωσε τη ζωή του σ’ εκείνη, μ’ αυτόν τον μακάβριο τρόπο.
MÁNCHAY PUITU
Uh k’ata kusíyniy kaqta
mayqen hallpa mullp’uykapun.
Saqerqani qhallallaqta,
sahra wayrachu apakapun.
Purisqán pallani,
llanthunta maskkani.
Kikin pay llanthuykuwanchu,
waqayníypaq ayphullanchu.
Mosqochakús mukchaykuni,
t’ukuni chay, rimaykuwan.
Musphani ichás, pay rikuni.
k’anchasqaq phawaykamuwan.
Wañuchikuymanchu.
Phiñakuwanmanchu.
Wañuchikuspa qayllayman,
astawanchus karunchayman...
Panpasqanniqta hasp’ini,
waqaspa paran paranta;
unuyanchus hallp’a nini
mask’arqonaypaq uranta.
Noqan mayllapipis,
hallpaq sonqonpipis.
-Noqalla munakusqayki,
sapállay wayllukusqayki.
Aswan q’oñi samayniywan
phukuykús kutirichisaq,
oqllaykusaq, mukchayniywan
alliymán rihkcharichisaq,
nana chayrí, hamuy,
muyuq wayra, usqamuy;
laqhayayniyki upiykuwachun,
ukhunpi chinkachiwachun.
Waqayniywan hoq’ochaspa,
khuyaq hallp’a, qhataykuwayku;
karqaykumin uqllachasqa,
uqllañapuni kaskayku.
Ñoqa tuta kani,
kchintamin munani,
llakiy kani, yuyayniyta
munani chinkarichiyta.
Tullullantapis sik’isaq
oqllayniypi kakunanpaq;
qenamanmin tukuchisaq
waqayniywan waqananpaq.
Hanaqpachamanta,
lliphipeq chaymanta,
paymin sina waqyawasqan.
Manan... qenállay waqasqan.
[1] Παρατίθενται αποσπασματικά.
Με τη βοήθεια των λεξικών που προτείνονται στο κεφάλαιο "Αλφάβητο" αυτής της ιστοσελίδας, μεταφράστε τα παρακάτω κείμενα:
Titiqaqa qucha nisqaqa Andes urqukunapi hatun qucham, PiruwBuliwyapas mama llaqtakunapi. Titiqaqa quchaqa 8.288 km² hatunmi. Quchap hawanqa mama quchamanta 4.600 mitrum aswan hanaq.
Titiqaqa quchamantaqa Huchusuma mayu (Risawariru nisqapas) Puwpu quchaman purinmi
http://qu.wikipedia.org/wiki/Titiqaqa_qucha
Tiwanaku nisqaqa Buliwya mama llaqtapi, Chuqiyapu suyupi, Inkawi pruwinsyapi, Tiwanaku munisipyupi, huk mawk'a llaqtam. Tiwanaku llaqtapiqa 800 runakuna kawsachkan.
2000 watapis UNESCO nisqa Tukuy runakunap qhapaq kaynin rimarirqan.
Tiwanaku - Titiqaqa qucha: 20 km
Tiwanaku - Chukiyapu: 70 km
http://qu.wikipedia.org/wiki/Tiwanaku
Περού ( http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B5%CF%81%CE%BF%CF%8D )
Το Περού (Ισπ: Perú), είναι χώρα στη νότια Αμερική. Συνορεύει βόρεια με τον Ισημερινό και την Κολομβία, ανατολικά με τη Βραζιλία, νοτιοανατολικά με τη Βολιβία, νότια με τη Χιλή και δυτικά βρέχεται απόΕιρηνικό Ωκεανό. Το Περού είναι χαρακτηριστική χώρα της περιοχής των Άνδεων. Έχει έκταση 1.300.000 τ.χλμ., είναι δηλαδή 10 φορές μεγαλύτερη από την Ελλάδα και 29.546.963 κατοίκους [1], με βάση εκτιμήσεις του 2009.
Οι περουβιανές πόλεις είναι πολυπολιτισμικές, με ιστορία που είναι αποτέλεσμα της σύγκρουσης του πολιτισμού των Άνδεων με αυτόν των Ισπανών αποίκων. Παγκοσμίως η χώρα είναι γνωστή ως το κέντρο του πολιτισμού των Ίνκας.
Κάτω από την πίεση της ισπανικής κατάκτησης, μόνο τρία είδη ποίησης μπόρεσαν να επιβιώσουν: το arawi, το wayñu και η wanqa. Από αυτά, το πρώτο και το τελευταίο κατά σειρά είναι μελαγχολικά, κι εκφράζουν τη θλίψη των ηττημένων, ενώ το wayñu αποτελεί μέρος της σύγχρονης μελοποιημένης ποίησης. Τα υπόλοιπα είδη, όπως η qhashwa και το τραγούδι taki περιέπεσαν σε δυσχρηστία και σχεδόν εξαφανίστηκαν. Η ποίηση των αυτοχθόνων σιώπησε με τους ήχους των έγχορδων οργάνων της Καστίλλης και με τους Γρηγοριανούς ύμνους.
ARANWAY - ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΔΡΑΜΑΤΑ[1]
Το ανώνυμο Mánchay Puitu είναι ένα ποίημα που συνδυάζει τα στοιχεία του arawi και του wayñu. Ο θρύλος λέει ότι το συνέθεσε ένας ιθαγενής καθολικός ιερέας από την Chayanta, και ότι το ερμήνευε ο ίδιος με την φλογέρα του, την qena, την οποία είχε ο ίδιος κατασκευάσει από το κνημιαίο οστό της νεκρής αγαπημένης του. Το ερωτευμένο ζευγάρι υποχρεώθηκε να χωρίσει, λόγω της μετάθεσης του ιερέα από το Potosí στη La Paz, την Πρωτεύουσα της Βολιβίας. Η κοπέλα πέθανε λίγο καιρό αργότερα από τη θλίψη της, κι οι συγχωριανοί της την έθαψαν σ’ ένα μέρος μυστικό. Όταν ο ιερέας επέστρεψε, αφιέρωσε τη ζωή του σ’ εκείνη, μ’ αυτόν τον μακάβριο τρόπο.
MÁNCHAY PUITU
Uh k’ata kusíyniy kaqta
mayqen hallpa mullp’uykapun.
Saqerqani qhallallaqta,
sahra wayrachu apakapun.
Purisqán pallani,
llanthunta maskkani.
Kikin pay llanthuykuwanchu,
waqayníypaq ayphullanchu.
Mosqochakús mukchaykuni,
t’ukuni chay, rimaykuwan.
Musphani ichás, pay rikuni.
k’anchasqaq phawaykamuwan.
Wañuchikuymanchu.
Phiñakuwanmanchu.
Wañuchikuspa qayllayman,
astawanchus karunchayman...
Panpasqanniqta hasp’ini,
waqaspa paran paranta;
unuyanchus hallp’a nini
mask’arqonaypaq uranta.
Noqan mayllapipis,
hallpaq sonqonpipis.
-Noqalla munakusqayki,
sapállay wayllukusqayki.
Aswan q’oñi samayniywan
phukuykús kutirichisaq,
oqllaykusaq, mukchayniywan
alliymán rihkcharichisaq,
nana chayrí, hamuy,
muyuq wayra, usqamuy;
laqhayayniyki upiykuwachun,
ukhunpi chinkachiwachun.
Waqayniywan hoq’ochaspa,
khuyaq hallp’a, qhataykuwayku;
karqaykumin uqllachasqa,
uqllañapuni kaskayku.
Ñoqa tuta kani,
kchintamin munani,
llakiy kani, yuyayniyta
munani chinkarichiyta.
Tullullantapis sik’isaq
oqllayniypi kakunanpaq;
qenamanmin tukuchisaq
waqayniywan waqananpaq.
Hanaqpachamanta,
lliphipeq chaymanta,
paymin sina waqyawasqan.
Manan... qenállay waqasqan.
[1] Παρατίθενται αποσπασματικά.
MÁMAY
Ima phuyun háqay phuyu,
yanayasqaq wasaykamun.
Mamaypaq waqaynincharí,
paraman tukuspa hamun.
Tukuytapis Inti k’anchan,
ñoqayllatas manapuni.
Tukuypaqpis kusi kawsan,
ñóqay waqaspallapuni.
Puhyumanta aswan ashkata
ma reqsispa waqarqani,
mana pipas pichaq kaqtin
ñoqallataq mullp’urqani.
Yakumanpis urmaykuni
“Yaku, apallawayña” nispa.
Yakupis aqoykamuwan
“Riyraq, mask’amúyraq” nispa.
Paychus sonqoyta rikunman,
yawar qhochapi wayt’asqan,
qhishkamanta harap’asqa
pay hinallataq waqasqan.
Στα 1793 γεννήθηκε στη Macha του Potosí (στη Βολιβία), ο Juan Wallpa Rimachi (Hualparrimachi) Mayta, ο μεγαλύτερος ποιητής των Άνδεων του 19ου αιώνα. Ορφανός κι από τους δύο γονείς, μεγάλωσε ως υπηρέτης στην ισπανική οικογένεια του Manuel Ascencio Padilla, που έδωσε ξακουστές μάχες για την ανεξαρτησία του Alto Perú. Ο Hualparrimachi, παρ’ όλο ότι γνώριζε την ισπανική γλώσσα και γραφή, συνέθεσε τα ποιήματά του μόνο στη μητρική του, την quechua. Ερωτεύτηκε την Vicenta Quiroz, η οποία όμως προτίμησε έναν γέρο και πλούσιο Ανδαλουσιάνο. Όταν όμως ήρθε στο φως ο έρωτας της παντρεμένης, πλέον, Vicenta για τον νεαρό ινδιάνο Hualparrimachi, ο Ανδαλουσιάνος σύζυγός της την τιμώρησε κλείνοντάς την σ’ ένα μοναστήρι στη μακρινή Arequipa, στο Περού, αφήνοντας τον αποκαρδιωμένο εραστή της να γράφει μελαγχολικά ποιήματα, όπως το Imaynallatan atiyman –Πώς να μπορούσα άραγε; Και το Kacharparí – Αποχαιρετισμός.
Στην ποίηση των Ίνκας αποφεύγεται συστηματικά η αναφορά σε ειδύλλια και σαρκικές συνευρέσεις. Τα δύο αυτά στοιχεία αποτελούν ταμπού για την αυστηρή κοινωνία των ιθαγενών. Αντίθετα, αναφέρεται συχνά η λέξη urpi, που σημαίνει περιστέρι, και αποτελεί υπόδειγμα ερωτικής συμπεριφοράς. Ακόμη και σήμερα, όταν θέλουμε να φωνάξουμε κάποια κοπέλα με γλυκύτητα, τότε χρησιμοποιούμε τη μιγαδική λέξη urpitay, «περιστεράκι μου».[1]
[1] Η λέξη εμφανίζει γλωσσικό μιγαδισμό:
α. urpi = είδος πτηνού των Άνδεων, παρόμοιο του περιστεριού.
β. –ita = ισπανική κατάληξη υποκοριστικού ουσιαστικών και επιθέτων.
(Ενίοτε δε και επιρρημάτων, ιδιαίτερα στις λατινοαμερικανικές διαλέκτους, με εμφατική χροιά.).
γ. –y = επίθεμα που δηλώνει το πρώτο πρόσωπο ενικού της κτητικής αντωνυμίας «δική μου».
Ima phuyun háqay phuyu,
yanayasqaq wasaykamun.
Mamaypaq waqaynincharí,
paraman tukuspa hamun.
Tukuytapis Inti k’anchan,
ñoqayllatas manapuni.
Tukuypaqpis kusi kawsan,
ñóqay waqaspallapuni.
Puhyumanta aswan ashkata
ma reqsispa waqarqani,
mana pipas pichaq kaqtin
ñoqallataq mullp’urqani.
Yakumanpis urmaykuni
“Yaku, apallawayña” nispa.
Yakupis aqoykamuwan
“Riyraq, mask’amúyraq” nispa.
Paychus sonqoyta rikunman,
yawar qhochapi wayt’asqan,
qhishkamanta harap’asqa
pay hinallataq waqasqan.
Στα 1793 γεννήθηκε στη Macha του Potosí (στη Βολιβία), ο Juan Wallpa Rimachi (Hualparrimachi) Mayta, ο μεγαλύτερος ποιητής των Άνδεων του 19ου αιώνα. Ορφανός κι από τους δύο γονείς, μεγάλωσε ως υπηρέτης στην ισπανική οικογένεια του Manuel Ascencio Padilla, που έδωσε ξακουστές μάχες για την ανεξαρτησία του Alto Perú. Ο Hualparrimachi, παρ’ όλο ότι γνώριζε την ισπανική γλώσσα και γραφή, συνέθεσε τα ποιήματά του μόνο στη μητρική του, την quechua. Ερωτεύτηκε την Vicenta Quiroz, η οποία όμως προτίμησε έναν γέρο και πλούσιο Ανδαλουσιάνο. Όταν όμως ήρθε στο φως ο έρωτας της παντρεμένης, πλέον, Vicenta για τον νεαρό ινδιάνο Hualparrimachi, ο Ανδαλουσιάνος σύζυγός της την τιμώρησε κλείνοντάς την σ’ ένα μοναστήρι στη μακρινή Arequipa, στο Περού, αφήνοντας τον αποκαρδιωμένο εραστή της να γράφει μελαγχολικά ποιήματα, όπως το Imaynallatan atiyman –Πώς να μπορούσα άραγε; Και το Kacharparí – Αποχαιρετισμός.
Στην ποίηση των Ίνκας αποφεύγεται συστηματικά η αναφορά σε ειδύλλια και σαρκικές συνευρέσεις. Τα δύο αυτά στοιχεία αποτελούν ταμπού για την αυστηρή κοινωνία των ιθαγενών. Αντίθετα, αναφέρεται συχνά η λέξη urpi, που σημαίνει περιστέρι, και αποτελεί υπόδειγμα ερωτικής συμπεριφοράς. Ακόμη και σήμερα, όταν θέλουμε να φωνάξουμε κάποια κοπέλα με γλυκύτητα, τότε χρησιμοποιούμε τη μιγαδική λέξη urpitay, «περιστεράκι μου».[1]
[1] Η λέξη εμφανίζει γλωσσικό μιγαδισμό:
α. urpi = είδος πτηνού των Άνδεων, παρόμοιο του περιστεριού.
β. –ita = ισπανική κατάληξη υποκοριστικού ουσιαστικών και επιθέτων.
(Ενίοτε δε και επιρρημάτων, ιδιαίτερα στις λατινοαμερικανικές διαλέκτους, με εμφατική χροιά.).
γ. –y = επίθεμα που δηλώνει το πρώτο πρόσωπο ενικού της κτητικής αντωνυμίας «δική μου».