ΕΡΩΤΗΣΗ, ΑΡΝΗΣΗ, ΚΑΤΑΦΑΣΗ, ΕΓΚΛΗΤΙΚΑ
Οι ερωτήσεις μερικής άγνοιας σχηματίζονται με τις συλλαβές -taq --- -ri. Οι ερωτήσεις αυτές δημιουργούνται με τα ερωτηματικά μόρια:
may = πού
ima = τι
imayna = πώς
hayk'a(q) (n) = πόσο
pi = ποιός, -α,-ο (ας μην το συγχέουμε με το ομοήχό του: "σε, στον, στην, στο").
Maymantataq kankiri. = Maymantan kanki. = Από πού είσαι; (Το τελικό -n είναι το επιβεβαιωτικό ρήμα "είμαι").
Qosqomantan. = Qosqomantan kani. = Είμαι από το Cuzco.
Το -rí μόνο του σχηματίζει εμφατική ερώτηση:
Qanrí = Κι εσύ;
Amarurí = Και ο Αμάρου;
Επίσης υπάρχουν τα εγκλητικά:
-lla = λειτουργεί ως υποκοριστικό: -άκι, -ούλα και ισοδυναμεί με το -cha (βλ. urpicha sonqocha = ευχαριστώ).
-y = μία από τις λειτουργίες του είναι ως κτητικό: (δικό) μου: ñan = δρόμος, ñany = ο δρόμος μου
-raq = ακόμη (χρονικό)
-pis, -pas = επίσης
-qa = δηλώνει σχόλιο.
Οι συγκεκριμένες ερωτήσεις σχηματίζονται με τη συλλαβή -chu, η οποία συντάσσεται είτε στο υποκείμενο, είτε στο αντικείμενο, ή ακόμη και στον τοπικό, ή χρονικό προσδιορισμό:
Imatataq munashankiri. = Imatan munashanki. = Τι θέλεις;
Manan imatapis munanichu. = Τίποτα δεν θέλω.
Qan ch'uñuta munankichu. = Qan ch'uñutachu munanki. = Qanchu ch'uñuta munanki. = Θέλεις πατάτα;
Maytataq rishankiri. = Maytan rishanki. = Πού πας;
Qosqotachu rishanki. = Qosqota rishankichu. = Στο Cuzco πηγαίνεις (τώρα); / Πηγαίνεις στο Cuzco;
Qosqotan rishani. = Στο Cuzco πηγαίνω.
Manan Qosqotachu rini. = Δεν πηγαίνω στο Cuzco.
Qosqomanchu kay sipas / ñan rishan. = Qosqoman kaychu sipas / ñan rishan. = Qosqoman kay sipaschu / ñanchu rishan. = Qosqoman kay sipas / ñan rishanchu. = Στο Cuzco αυτή η κοπέλα / αυτός ο δρόμος πάει; = Αυτή η κοπέλα / αυτός ο δρόμος πάει στο Cuzco; = Η κοπέλα αυτή / ο δρόμος αυτός πάει στο Cuzco; = Πάει στο Cuzco αυτή η κοπέλα / αυτός ο δρόμος;
Kaychu wasi. = Kay wasichu. = Αυτό είναι σπίτι; / Είναι σπίτι αυτό;
Arí, kaymi wasiqa. = Ναι, είναι σπίτι.
Manan kaychu wasiqa. = Όχι, αυτό δεν είναι σπίτι.
Manan kanchu. = Δεν υπάρχει.
Manachu. = Έτσι δεν είναι; (Αντιστοιχεί την αγγλική question tag: isn't it?)
Άσκηση:
Σχηματίστε ερωτηματικές, αρνητικές & καταφατικές προτάσεις με τις ακόλουθες λέξεις:
yaku (νερό), uchu (πιπεριά), reqsiska (γνωστός), kanka (ψητό κρέας), k'ui (εδώδιμο τρωκτικό των Άνδεων), upyay (πίνω), mikuy (τρώω), munay (θέλω, μου αρέσει, αγαπώ), ranti(ku)y (αγοράζω), puriy (πηγαίνω), P'isaq (όνομα τοποθεσίας του Περού, γνωστής για την ινδιάνικη αγορά της), urpi, Machu Picchu (ο γνωστός αρχαιολογικός χώρος των Ίνκας), Ollantaytanpo (ιστορική τοποθεσία του Περού), chay (δεικτική αντωνυμία μέσης απόστασης, ανάλογη της ισπανικής ese, -a), haqiy (εκείνος, -η, -ο), chayay (φτάνω), Chinchero (τοποθεσία του Περού, γνωστή για τα ισπανικά παρεκκλήσια της), wayna, (h)amuy (έρχομαι).
Μικροί διάλογοι:
Panpachayuway = Με συγχωρείτε!
Maypin kashanchis = Πού βρισκόμαστε;
Qosqotan maskhashani. = Ψάχνω το Cuzco.
Maypitaq Qosqota rinapaq ñan. = Πού είναι ο δρόμος που πάει στο Cuzco;
Imaymataq Qosqoman chayanchis. = Πώς να φτάσουμε στο Cuzco;
Qosqota riyta munani. = Στο Cuzco θέλω να πάω.
Allichu, Qosqota apaway. = Παρακαλώ, οδηγείστε με στο Cuzco.
Sispachu. = Είναι κοντά;
Karuchu. = Είναι μακριά;
Chakillawan riykumanchu chayman. = Μπορούμε να πάμε περπατώντας;
Qhawaykachiwankimanchu. = Δείξτε μου!
Imataq kay llaqtaq sutin. = Πώς λέγεται αυτή η πόλη;
Siwk, lluq'iman, pañaman. = Ευθεία.
Hamuq k'uchupi muyukuy. = Όταν φτάσετε στη γωνία, στρίψτε!
Chimapi = Απέναντι.
Ñawpaqpi = Μπροστά.
Qhipa = Πίσω.
Karu = Μακριά.
Sispa = Κοντά.
Wichay = Βόρεια.
Uray = Νότια.
Intiq lluqsinan = Ανατολικά.
Intiq chinkanan = Δυτικά.
Sayay kaypi. = Σταματήστε εδώ!
Allichu kaypi suyay. = Παρακαλώ, περιμένετε εδώ!
Άσκηση:
Μεταφράστε τον παρακάτω διάλογο.
(Για τη μετάφραση χρησιμοποιήστε το λεξικό που προτείνεται ως σύνδεσμος στην σελίδα του Αλφαβήτου.)
Allillanchu, tayta.
Allillanmi, wiraqocha.
Allichu, tapuyukusayki.
Imallatachu icha.
Urupanpamanchu kay ñan rishan.
Manan chaychu rin.
Urupanpatachu rishanki.
Arí, chaytan rishani. Icha karuraqchu kashan.
Manan nishu karuchu.
Haqiy orqo qhipallapin kashan.
Allinmi chhaynaqa.
Kaychu Urupanpa.
Arí, kaymi.
Maymantataq kankiri.
Urupanpamantan kani.
Kusa. Yusulpayki.
Imamanta. Allillaña.
Η λέξη tayta σημαίνει πατέρας, αλλά και κύριος. Ο κύριος, όμως, στην ευγενική γλώσσα, λέγεται και wiraqocha, που σημαίνει και Ιερός Πατέρας των Υδάτων. Έτσι αποκαλούσαν οι ιθαγενείς κέτσουα τους πρώτους Ισπανούς κατακτητές, επειδή -κατά την παράδοση- προήλθαν μέσα από τα νερά της ανατολής. Το μυστήριο του φαινομενικά αντιφατικού πατέρα αποδίδεται εκφραστικά στη μορφή μιας μεγάλης θεότητας του προϊστορικού Περού, που ονομάζεται Wiraqocha. Η τιάρα του είναι ο Ήλιος˙ σε κάθε χέρι του σφίγγει έναν κεραυνό˙ οι βροχές που αναζωογονούν τη ζωή των κοιλάδων του κόσμου, κατεβαίνουν από τα μάτια του με τη μορφή δακρύων. Είναι, λοιπόν, ο συμπαντικός Θεός, ο δημιουργός όλων των πραγμάτων˙ και όμως, στους θρύλους της παρουσίας του στη γη εμφανίζεται ως περιπλανώμενος ζητιάνος, ταπεινωμένος και κουρελής. Επίσης, σαν θεός του Ηλίου και της καταιγίδας, η σύνθεσή του είναι οικεία. Στους Navajo (Anasazi, B. Μεξικό), εμφανίζεται με την προσωποποίηση του πατέρα των Δίδυμων Πολεμιστών. Φαίνεται, επίσης, και στο χαρακτήρα του Δία. Η ουσία βρίσκεται στο γεγονός πως η χάρη που ξεχύνεται από την ηλιακή πύλη είναι η ίδια με την ενέργεια του κεραυνού, η οποία εκμηδενίζει και ταυτόχρονα παραμένει άφθαρτη: πρόκειται για το φως του Άφθαρτου που καταστρέφει τις αυταπάτες και το οποίο είναι το ίδιο με το δημιουργικό φως. Και αν θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε την ορολογία μιας δευτερεύουσας πολικότητας της φύσης: η απαστράπτουσα φλόγα της ηλιακής λάμψης φαίνεται, επίσης, και στη γονιμοποιητική βροχή˙ η ενέργεια που βρίσκεται πίσω από το θεμελιακό ζεύγος των αντίθετων, φωτιά και νερό, είναι μία και η αυτή.
Όμως, η πιο ασυνήθιστη και βαθυστόχαστη όψη του Wiraqocha, αυτής της τόσο ευγενικής περουβιανής σύλληψης του συμπαντικού θεού, είναι μια λεπτομέρεια ιδιαίτερα εξατομικευμένη: τα δάκρυα, τα ζωντανά ύδατα, είναι τα δάκρυα του θεού. Έτσι, η παγκόσμια αμφισβητούμενη διαπίστωση του μοναχού, ότι «όλη η ζωή είναι οδυνηρή», συνδέεται με την παγκόσμια γονιμοποιητική διαβεβαίωση του πατέρα: «Η ζωή πρέπει να υπάρχει!» Η θεότητα αυτή παρέχει απλόχερα ζωή στη ζωή, παρ’ όλο που έχει πλήρη επίγνωση της μίζερης ζωής των δημιουργημάτων της, παρ’ όλο που έχει πλήρη συνείδηση των κραυγών του πόνου, της φωτιάς, της παράνοιας του πλανημένου, του αυτοκατεστραμμένου, του λάγνου και οργισμένου σύμπαντος της δημιουργίας του. Η κατακράτηση των σπερματικών υδάτων θα σήμαινε την εκμηδένιση, ενώ η διαρκής απονομή τους γεννάει τον κόσμο που γνωρίζουμε. Η ουσία του χρόνου είναι ροή, διάλυση της παροδικής ύπαρξης˙ και η ουσία της ζωής είναι χρόνος. Με το έλεος και τη αγάπη του για τις μορφές του χρόνου, αυτός ο άνθρωπος που δημιουργεί ανθρώπους, παρέχει την υποστήριξή του στη θάλασσα της οδύνης˙ επειδή, όμως, έχει συνείδηση των πράξεών του, τα σπερματικά ύδατα της ζωής που προσφέρει είναι τα δάκρυα των ματιών του.
Το παράδοξο της δημιουργίας, η έλευση των μορφών του χρόνου από την αιωνιότητα, αποτελεί το γενετικό μυστικό του πατέρα. Ποτέ δεν μπορεί να ερμηνευθεί με ακρίβεια. Γι’ αυτό και κάθε θεολογικό σύστημα έχει ένα τρωτό σημείο, μία αχίλλειο πτέρνα, που ακούμπησε η μητέρα της ζωής κι έτσι ανατρέπεται η πιθανότητα της τέλειας γνώσης.
Οι ερωτήσεις μερικής άγνοιας σχηματίζονται με τις συλλαβές -taq --- -ri. Οι ερωτήσεις αυτές δημιουργούνται με τα ερωτηματικά μόρια:
may = πού
ima = τι
imayna = πώς
hayk'a(q) (n) = πόσο
pi = ποιός, -α,-ο (ας μην το συγχέουμε με το ομοήχό του: "σε, στον, στην, στο").
Maymantataq kankiri. = Maymantan kanki. = Από πού είσαι; (Το τελικό -n είναι το επιβεβαιωτικό ρήμα "είμαι").
Qosqomantan. = Qosqomantan kani. = Είμαι από το Cuzco.
Το -rí μόνο του σχηματίζει εμφατική ερώτηση:
Qanrí = Κι εσύ;
Amarurí = Και ο Αμάρου;
Επίσης υπάρχουν τα εγκλητικά:
-lla = λειτουργεί ως υποκοριστικό: -άκι, -ούλα και ισοδυναμεί με το -cha (βλ. urpicha sonqocha = ευχαριστώ).
-y = μία από τις λειτουργίες του είναι ως κτητικό: (δικό) μου: ñan = δρόμος, ñany = ο δρόμος μου
-raq = ακόμη (χρονικό)
-pis, -pas = επίσης
-qa = δηλώνει σχόλιο.
Οι συγκεκριμένες ερωτήσεις σχηματίζονται με τη συλλαβή -chu, η οποία συντάσσεται είτε στο υποκείμενο, είτε στο αντικείμενο, ή ακόμη και στον τοπικό, ή χρονικό προσδιορισμό:
Imatataq munashankiri. = Imatan munashanki. = Τι θέλεις;
Manan imatapis munanichu. = Τίποτα δεν θέλω.
Qan ch'uñuta munankichu. = Qan ch'uñutachu munanki. = Qanchu ch'uñuta munanki. = Θέλεις πατάτα;
Maytataq rishankiri. = Maytan rishanki. = Πού πας;
Qosqotachu rishanki. = Qosqota rishankichu. = Στο Cuzco πηγαίνεις (τώρα); / Πηγαίνεις στο Cuzco;
Qosqotan rishani. = Στο Cuzco πηγαίνω.
Manan Qosqotachu rini. = Δεν πηγαίνω στο Cuzco.
Qosqomanchu kay sipas / ñan rishan. = Qosqoman kaychu sipas / ñan rishan. = Qosqoman kay sipaschu / ñanchu rishan. = Qosqoman kay sipas / ñan rishanchu. = Στο Cuzco αυτή η κοπέλα / αυτός ο δρόμος πάει; = Αυτή η κοπέλα / αυτός ο δρόμος πάει στο Cuzco; = Η κοπέλα αυτή / ο δρόμος αυτός πάει στο Cuzco; = Πάει στο Cuzco αυτή η κοπέλα / αυτός ο δρόμος;
Kaychu wasi. = Kay wasichu. = Αυτό είναι σπίτι; / Είναι σπίτι αυτό;
Arí, kaymi wasiqa. = Ναι, είναι σπίτι.
Manan kaychu wasiqa. = Όχι, αυτό δεν είναι σπίτι.
Manan kanchu. = Δεν υπάρχει.
Manachu. = Έτσι δεν είναι; (Αντιστοιχεί την αγγλική question tag: isn't it?)
Άσκηση:
Σχηματίστε ερωτηματικές, αρνητικές & καταφατικές προτάσεις με τις ακόλουθες λέξεις:
yaku (νερό), uchu (πιπεριά), reqsiska (γνωστός), kanka (ψητό κρέας), k'ui (εδώδιμο τρωκτικό των Άνδεων), upyay (πίνω), mikuy (τρώω), munay (θέλω, μου αρέσει, αγαπώ), ranti(ku)y (αγοράζω), puriy (πηγαίνω), P'isaq (όνομα τοποθεσίας του Περού, γνωστής για την ινδιάνικη αγορά της), urpi, Machu Picchu (ο γνωστός αρχαιολογικός χώρος των Ίνκας), Ollantaytanpo (ιστορική τοποθεσία του Περού), chay (δεικτική αντωνυμία μέσης απόστασης, ανάλογη της ισπανικής ese, -a), haqiy (εκείνος, -η, -ο), chayay (φτάνω), Chinchero (τοποθεσία του Περού, γνωστή για τα ισπανικά παρεκκλήσια της), wayna, (h)amuy (έρχομαι).
Μικροί διάλογοι:
Panpachayuway = Με συγχωρείτε!
Maypin kashanchis = Πού βρισκόμαστε;
Qosqotan maskhashani. = Ψάχνω το Cuzco.
Maypitaq Qosqota rinapaq ñan. = Πού είναι ο δρόμος που πάει στο Cuzco;
Imaymataq Qosqoman chayanchis. = Πώς να φτάσουμε στο Cuzco;
Qosqota riyta munani. = Στο Cuzco θέλω να πάω.
Allichu, Qosqota apaway. = Παρακαλώ, οδηγείστε με στο Cuzco.
Sispachu. = Είναι κοντά;
Karuchu. = Είναι μακριά;
Chakillawan riykumanchu chayman. = Μπορούμε να πάμε περπατώντας;
Qhawaykachiwankimanchu. = Δείξτε μου!
Imataq kay llaqtaq sutin. = Πώς λέγεται αυτή η πόλη;
Siwk, lluq'iman, pañaman. = Ευθεία.
Hamuq k'uchupi muyukuy. = Όταν φτάσετε στη γωνία, στρίψτε!
Chimapi = Απέναντι.
Ñawpaqpi = Μπροστά.
Qhipa = Πίσω.
Karu = Μακριά.
Sispa = Κοντά.
Wichay = Βόρεια.
Uray = Νότια.
Intiq lluqsinan = Ανατολικά.
Intiq chinkanan = Δυτικά.
Sayay kaypi. = Σταματήστε εδώ!
Allichu kaypi suyay. = Παρακαλώ, περιμένετε εδώ!
Άσκηση:
Μεταφράστε τον παρακάτω διάλογο.
(Για τη μετάφραση χρησιμοποιήστε το λεξικό που προτείνεται ως σύνδεσμος στην σελίδα του Αλφαβήτου.)
Allillanchu, tayta.
Allillanmi, wiraqocha.
Allichu, tapuyukusayki.
Imallatachu icha.
Urupanpamanchu kay ñan rishan.
Manan chaychu rin.
Urupanpatachu rishanki.
Arí, chaytan rishani. Icha karuraqchu kashan.
Manan nishu karuchu.
Haqiy orqo qhipallapin kashan.
Allinmi chhaynaqa.
Kaychu Urupanpa.
Arí, kaymi.
Maymantataq kankiri.
Urupanpamantan kani.
Kusa. Yusulpayki.
Imamanta. Allillaña.
Η λέξη tayta σημαίνει πατέρας, αλλά και κύριος. Ο κύριος, όμως, στην ευγενική γλώσσα, λέγεται και wiraqocha, που σημαίνει και Ιερός Πατέρας των Υδάτων. Έτσι αποκαλούσαν οι ιθαγενείς κέτσουα τους πρώτους Ισπανούς κατακτητές, επειδή -κατά την παράδοση- προήλθαν μέσα από τα νερά της ανατολής. Το μυστήριο του φαινομενικά αντιφατικού πατέρα αποδίδεται εκφραστικά στη μορφή μιας μεγάλης θεότητας του προϊστορικού Περού, που ονομάζεται Wiraqocha. Η τιάρα του είναι ο Ήλιος˙ σε κάθε χέρι του σφίγγει έναν κεραυνό˙ οι βροχές που αναζωογονούν τη ζωή των κοιλάδων του κόσμου, κατεβαίνουν από τα μάτια του με τη μορφή δακρύων. Είναι, λοιπόν, ο συμπαντικός Θεός, ο δημιουργός όλων των πραγμάτων˙ και όμως, στους θρύλους της παρουσίας του στη γη εμφανίζεται ως περιπλανώμενος ζητιάνος, ταπεινωμένος και κουρελής. Επίσης, σαν θεός του Ηλίου και της καταιγίδας, η σύνθεσή του είναι οικεία. Στους Navajo (Anasazi, B. Μεξικό), εμφανίζεται με την προσωποποίηση του πατέρα των Δίδυμων Πολεμιστών. Φαίνεται, επίσης, και στο χαρακτήρα του Δία. Η ουσία βρίσκεται στο γεγονός πως η χάρη που ξεχύνεται από την ηλιακή πύλη είναι η ίδια με την ενέργεια του κεραυνού, η οποία εκμηδενίζει και ταυτόχρονα παραμένει άφθαρτη: πρόκειται για το φως του Άφθαρτου που καταστρέφει τις αυταπάτες και το οποίο είναι το ίδιο με το δημιουργικό φως. Και αν θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε την ορολογία μιας δευτερεύουσας πολικότητας της φύσης: η απαστράπτουσα φλόγα της ηλιακής λάμψης φαίνεται, επίσης, και στη γονιμοποιητική βροχή˙ η ενέργεια που βρίσκεται πίσω από το θεμελιακό ζεύγος των αντίθετων, φωτιά και νερό, είναι μία και η αυτή.
Όμως, η πιο ασυνήθιστη και βαθυστόχαστη όψη του Wiraqocha, αυτής της τόσο ευγενικής περουβιανής σύλληψης του συμπαντικού θεού, είναι μια λεπτομέρεια ιδιαίτερα εξατομικευμένη: τα δάκρυα, τα ζωντανά ύδατα, είναι τα δάκρυα του θεού. Έτσι, η παγκόσμια αμφισβητούμενη διαπίστωση του μοναχού, ότι «όλη η ζωή είναι οδυνηρή», συνδέεται με την παγκόσμια γονιμοποιητική διαβεβαίωση του πατέρα: «Η ζωή πρέπει να υπάρχει!» Η θεότητα αυτή παρέχει απλόχερα ζωή στη ζωή, παρ’ όλο που έχει πλήρη επίγνωση της μίζερης ζωής των δημιουργημάτων της, παρ’ όλο που έχει πλήρη συνείδηση των κραυγών του πόνου, της φωτιάς, της παράνοιας του πλανημένου, του αυτοκατεστραμμένου, του λάγνου και οργισμένου σύμπαντος της δημιουργίας του. Η κατακράτηση των σπερματικών υδάτων θα σήμαινε την εκμηδένιση, ενώ η διαρκής απονομή τους γεννάει τον κόσμο που γνωρίζουμε. Η ουσία του χρόνου είναι ροή, διάλυση της παροδικής ύπαρξης˙ και η ουσία της ζωής είναι χρόνος. Με το έλεος και τη αγάπη του για τις μορφές του χρόνου, αυτός ο άνθρωπος που δημιουργεί ανθρώπους, παρέχει την υποστήριξή του στη θάλασσα της οδύνης˙ επειδή, όμως, έχει συνείδηση των πράξεών του, τα σπερματικά ύδατα της ζωής που προσφέρει είναι τα δάκρυα των ματιών του.
Το παράδοξο της δημιουργίας, η έλευση των μορφών του χρόνου από την αιωνιότητα, αποτελεί το γενετικό μυστικό του πατέρα. Ποτέ δεν μπορεί να ερμηνευθεί με ακρίβεια. Γι’ αυτό και κάθε θεολογικό σύστημα έχει ένα τρωτό σημείο, μία αχίλλειο πτέρνα, που ακούμπησε η μητέρα της ζωής κι έτσι ανατρέπεται η πιθανότητα της τέλειας γνώσης.