ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ & ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Η κατάληξη -y των ρημάτων, εκτός από το απαρέμφατο, δηλώνει επίσης την προστακτική.
Ο αρνητικός τύπος της σχηματίζεται από το ama --- chu.
Υπάρχουν 2 είδη προστακτικής: ο απλός και ο εμφατικός, ο οποίος σχηματίζεται με τη συλλαβή: -yá, η οποία στον αρνητικό τύπο συντάσσεται με το ama.
Η συλλαβή -pu- δηλώνει υποχρέωση.
Δεν σημειώνουμε το θαυμαστικό.
Ripuy = Πήγαινε! Rimay = Μίλα!
Ama ripuychu = Μην πας / μην πηγαίνεις! Ama rimaychu = Μη μιλάς / μη μιλήσεις!
Ripuyá = Φύγε! Rimayá = Μίλα!
Amayá ripuychu = Μην φύγεις / μην φεύγεις! Amayá rimaychu = Μη μιλάς / μη μιλήσεις!
Και στα υπόλοιπα πρόσωπα:
Rimachun = Ας μιλήσει! (Είθε να μιλήσει!)
Rimaychis = Ας μιλήσετε!
Rimachunku = Ας μιλήσουν!
Αυτοί οι τύποι, οι οποίοι στις ευρωπαϊκές γλώσσες θεωρούνται ως υποτακτική έγκλιση, στην κέτσουα είναι προστακτική 3ου προσώπου.
To –wa- δείχνει πράξη δείχνει πράξη που κάνει κάποιος για εμένα:
Rimaway εσύ μίλα σε εμένα (μίλα μου)
Rimawanchun αυτός, -ή ας μου μιλήσει
Rimawaychis εσείς μιλήστε μου
Rimawachunku αυτοί, -ές ας μου μιλήσουν
Και στον πληθυντικό δείχνει πράξη που κάνει κάποιος για εμάς:
Rimawayku εσύ μίλα σε εμάς (μεριστικό)
Rimawananku αυτός, -ή ας μας μιλήσει (μεριστικό)
Rimawananchis αυτός, -ή ας μας μιλήσει (συνολικό)
Rimawayku εσείς μιλήστε μας (μεριστικό)
Rimawachunku αυτοί, -ές ας μιλήσουν σε εμάς (μεριστικό)
Rimawananchis αυτοί, -ές ας μας μιλήσουν (συνολικό)
Αντίθετα, τα ακόλουθα δηλώνουν πράξη που κάνει κάποιος σε εσένα:
Rimasunki αυτός, ή ας σου μιλήσει
Rimasunkiku αυτοί, -ές ας σου μιλήσουν
Και στον πληθυντικό (σε εσάς):
Rimasunkichis αυτός -ή ας σας μιλήσει
Rimasunkichis αυτοί,-ές ας σας μιλήσουν
Επομένως, συνοπτικά υπάρχουν οι τύποι:
Εσύ, αυτός, εσείς, αυτοί σε εμένα & σε εμάς,
Αυτός, αυτοί σε εσένα & σε εσάς.
(Τα εμάς διακρίνονται σε σύνολα & μέρη συνόλων.)
Άσκηση: Κλίνετε τα ρήματα: qati(ku)y (ακολουθώ), tapu(ku)y (ρωτώ), reqsiy (γνωρίζω), rikuy (βλέπω), munay (αγαπώ), tupay (συναντώ), qhaway (κοιτάζω), apaway (πηγαίνω κάποιον κάπου).
Μεταφράστε τον παρακάτω διάλογο.
(Η ελληνική σύνταξη είναι επίτηδες προσαρμοσμένη στην κέτσουα.)
(Για τη μετάφραση χρησιμοποιήστε το λεξικό που προτείνεται ως σύνδεσμος στην σελίδα του Αλφαβήτου.)
Καλησπέρα, κύριε!
Καλησπέρα, κυρία!
Πού πηγαίνετε;
Στο Cuzco πάω.
Αυτό είναι το Cuzco;
Ναι, αυτό είναι.
Από που είσαι;
Από το Cuzco (είμαι).
Κυρία, μου επιτρέπετε να σας ρωτήσω κάτι;
Φυσικά! (=Τι να είναι άραγε;)
Στην Urubamba αυτός ο δρόμος πάει;
Ναι, προς τα κει πηγαίνει.
Εκεί αυτός ο νέος πηγαίνει (τώρα);
Ναι, προς τα κει πάει. Ακολουθήστε τον!
Ευχαριστώ, κυρία.
Παρακαλώ, κύριε.
Δευτερεύουσες εναντιωματικές προτάσεις:
Σχηματίζονται από τη λέξη -taqmi = ενώ
Haqiy waynan Qosqota rishan, chay sipastaqmi Urupanpa. Εκείνος ο νεαρός προς το Cuzco πηγαίνει, ενώ αυτή η κοπέλα στην Urupanpa.
Άσκηση: Σχηματίστε μία εναντιωματική πρόταση με τα εξής στοιχεία:
chay, kay, wayna, sipas, Chiklayo (τοποθεσία στο Β. Περού), Huancayo (τοποθεσία σε μεγάλο υψόμετρο, γνωστή για την ινδιάνικη αγορά της), -n, -ta, puriy, -sha-.
Μικροί διάλογοι: (Μεταφράστε)
Wayna, icha Urupanpachu rishanki.
Arí, chaytan rishani, mamay.
Chhaynaqa allichu qatikusayki.
Kusa. Hamuyá. Kay ñanta risunchis.
Manachu haqiy ñanri Urupanpaman rin.
Manan. Chay ñanqa hoq llaqtamanmi rishan.
Maypitaq Urupanpari kashan.
Kay orqo qhipallapin kashan.
Urupanpamantachu kanki.
Arí, chaymantan kani, mamay.
Hamuy, willasayki hoqta. Haqiy waynan Qosqota rishan, kay sipastaqmi Urupanpata rishan. Chay qharin haqiy sipasta qatikushan, chay wiraqochataqmi kay waynata qatikushan. Chay waynaqa Urupanpamantan, kay sipastaqmi Qosqomantan, kay wayna sipastaq kay llaqtamanta. Haqiy ñanmi Urupanpaman rishan, kay ñantaq Qosqoman. Urupanpaqa karun. Haqiy orqo qhipapin kashan. Qosqoqa manan karuchu. Haqiymi.
Maypitaq Qosqoman rinaypaq karruta hap'irquyman. = Από πού παίρνουμε τη συγκοινωνία για το Cuzco;
Kaypi uraykuytan munani. = Εδώ να κατέβω θέλω.
Arkipapi sayanchu. = Στην Αρεκίπα σταματάει;
Maypitaq wamputa tarirquyman Qochapanpata rinaypaq. = Πού υπάρχει βάρκα προς την Κότσαμπάμπα;
Allichu, yanapayuwankimanchu. = Παρακαλώ, μπορείτε να με βοηθήσετε;
Chinkay chinkaylla purikuni. = Έχω χαθεί (στο δρόμο).
Η κατάληξη -y των ρημάτων, εκτός από το απαρέμφατο, δηλώνει επίσης την προστακτική.
Ο αρνητικός τύπος της σχηματίζεται από το ama --- chu.
Υπάρχουν 2 είδη προστακτικής: ο απλός και ο εμφατικός, ο οποίος σχηματίζεται με τη συλλαβή: -yá, η οποία στον αρνητικό τύπο συντάσσεται με το ama.
Η συλλαβή -pu- δηλώνει υποχρέωση.
Δεν σημειώνουμε το θαυμαστικό.
Ripuy = Πήγαινε! Rimay = Μίλα!
Ama ripuychu = Μην πας / μην πηγαίνεις! Ama rimaychu = Μη μιλάς / μη μιλήσεις!
Ripuyá = Φύγε! Rimayá = Μίλα!
Amayá ripuychu = Μην φύγεις / μην φεύγεις! Amayá rimaychu = Μη μιλάς / μη μιλήσεις!
Και στα υπόλοιπα πρόσωπα:
Rimachun = Ας μιλήσει! (Είθε να μιλήσει!)
Rimaychis = Ας μιλήσετε!
Rimachunku = Ας μιλήσουν!
Αυτοί οι τύποι, οι οποίοι στις ευρωπαϊκές γλώσσες θεωρούνται ως υποτακτική έγκλιση, στην κέτσουα είναι προστακτική 3ου προσώπου.
To –wa- δείχνει πράξη δείχνει πράξη που κάνει κάποιος για εμένα:
Rimaway εσύ μίλα σε εμένα (μίλα μου)
Rimawanchun αυτός, -ή ας μου μιλήσει
Rimawaychis εσείς μιλήστε μου
Rimawachunku αυτοί, -ές ας μου μιλήσουν
Και στον πληθυντικό δείχνει πράξη που κάνει κάποιος για εμάς:
Rimawayku εσύ μίλα σε εμάς (μεριστικό)
Rimawananku αυτός, -ή ας μας μιλήσει (μεριστικό)
Rimawananchis αυτός, -ή ας μας μιλήσει (συνολικό)
Rimawayku εσείς μιλήστε μας (μεριστικό)
Rimawachunku αυτοί, -ές ας μιλήσουν σε εμάς (μεριστικό)
Rimawananchis αυτοί, -ές ας μας μιλήσουν (συνολικό)
Αντίθετα, τα ακόλουθα δηλώνουν πράξη που κάνει κάποιος σε εσένα:
Rimasunki αυτός, ή ας σου μιλήσει
Rimasunkiku αυτοί, -ές ας σου μιλήσουν
Και στον πληθυντικό (σε εσάς):
Rimasunkichis αυτός -ή ας σας μιλήσει
Rimasunkichis αυτοί,-ές ας σας μιλήσουν
Επομένως, συνοπτικά υπάρχουν οι τύποι:
Εσύ, αυτός, εσείς, αυτοί σε εμένα & σε εμάς,
Αυτός, αυτοί σε εσένα & σε εσάς.
(Τα εμάς διακρίνονται σε σύνολα & μέρη συνόλων.)
Άσκηση: Κλίνετε τα ρήματα: qati(ku)y (ακολουθώ), tapu(ku)y (ρωτώ), reqsiy (γνωρίζω), rikuy (βλέπω), munay (αγαπώ), tupay (συναντώ), qhaway (κοιτάζω), apaway (πηγαίνω κάποιον κάπου).
Μεταφράστε τον παρακάτω διάλογο.
(Η ελληνική σύνταξη είναι επίτηδες προσαρμοσμένη στην κέτσουα.)
(Για τη μετάφραση χρησιμοποιήστε το λεξικό που προτείνεται ως σύνδεσμος στην σελίδα του Αλφαβήτου.)
Καλησπέρα, κύριε!
Καλησπέρα, κυρία!
Πού πηγαίνετε;
Στο Cuzco πάω.
Αυτό είναι το Cuzco;
Ναι, αυτό είναι.
Από που είσαι;
Από το Cuzco (είμαι).
Κυρία, μου επιτρέπετε να σας ρωτήσω κάτι;
Φυσικά! (=Τι να είναι άραγε;)
Στην Urubamba αυτός ο δρόμος πάει;
Ναι, προς τα κει πηγαίνει.
Εκεί αυτός ο νέος πηγαίνει (τώρα);
Ναι, προς τα κει πάει. Ακολουθήστε τον!
Ευχαριστώ, κυρία.
Παρακαλώ, κύριε.
Δευτερεύουσες εναντιωματικές προτάσεις:
Σχηματίζονται από τη λέξη -taqmi = ενώ
Haqiy waynan Qosqota rishan, chay sipastaqmi Urupanpa. Εκείνος ο νεαρός προς το Cuzco πηγαίνει, ενώ αυτή η κοπέλα στην Urupanpa.
Άσκηση: Σχηματίστε μία εναντιωματική πρόταση με τα εξής στοιχεία:
chay, kay, wayna, sipas, Chiklayo (τοποθεσία στο Β. Περού), Huancayo (τοποθεσία σε μεγάλο υψόμετρο, γνωστή για την ινδιάνικη αγορά της), -n, -ta, puriy, -sha-.
Μικροί διάλογοι: (Μεταφράστε)
Wayna, icha Urupanpachu rishanki.
Arí, chaytan rishani, mamay.
Chhaynaqa allichu qatikusayki.
Kusa. Hamuyá. Kay ñanta risunchis.
Manachu haqiy ñanri Urupanpaman rin.
Manan. Chay ñanqa hoq llaqtamanmi rishan.
Maypitaq Urupanpari kashan.
Kay orqo qhipallapin kashan.
Urupanpamantachu kanki.
Arí, chaymantan kani, mamay.
Hamuy, willasayki hoqta. Haqiy waynan Qosqota rishan, kay sipastaqmi Urupanpata rishan. Chay qharin haqiy sipasta qatikushan, chay wiraqochataqmi kay waynata qatikushan. Chay waynaqa Urupanpamantan, kay sipastaqmi Qosqomantan, kay wayna sipastaq kay llaqtamanta. Haqiy ñanmi Urupanpaman rishan, kay ñantaq Qosqoman. Urupanpaqa karun. Haqiy orqo qhipapin kashan. Qosqoqa manan karuchu. Haqiymi.
Maypitaq Qosqoman rinaypaq karruta hap'irquyman. = Από πού παίρνουμε τη συγκοινωνία για το Cuzco;
Kaypi uraykuytan munani. = Εδώ να κατέβω θέλω.
Arkipapi sayanchu. = Στην Αρεκίπα σταματάει;
Maypitaq wamputa tarirquyman Qochapanpata rinaypaq. = Πού υπάρχει βάρκα προς την Κότσαμπάμπα;
Allichu, yanapayuwankimanchu. = Παρακαλώ, μπορείτε να με βοηθήσετε;
Chinkay chinkaylla purikuni. = Έχω χαθεί (στο δρόμο).